Mysterie opgelost: daarom spreken we Wijthmen in Zwolle met ‘ie’ uit

We kennen Wijthmen allemaal van de Wijthmenerplas, maar ook als kleine buurtschap in Zwolle. De naam heeft een bijzondere uitspraak. Want iedereen spreekt het uit als Wiethmen terwijl er een ‘ij’ staat. Waarom is dat eigenlijk? We zochten het voor je uit.

Wijthmen is een buurtschap van de wijk Marsweteringlanden in het zuidoosten van Zwolle. Voorheen was Wijthmen een dorp en hoorde het in de jaren zestig nog tot de voormalige gemeente Zwollerkerspel. Sinds het onder de gemeente Zwolle valt zijn er woningen bijgebouwd, maar de plek voelt volgens de gemeente nog steeds als een dorp.

De tekst gaat verder onder de foto.

Karolingische tijd

Voordat we antwoord kunnen geven op de brandende vraag, moeten we een heel stuk terug in de tijd. Want hoewel de dekzandruggen in de omgeving van Wijthmen al sinds de prehistorie zijn bewoond, is de Zwolse buurtschap volgens Wijthmen.nl vermoedelijk in de Karolingische tijd (750-900) ontstaan. De bewoners vielen onder het gezag van de Franken en zagen een ontwikkeling ontstaan die gepaard ging met nieuwe organisatievormen en een bevolkingsgroei.

Nieuwe plaatsnamen

Een aanwijzing voor deze ontwikkeling was dat nieuwe delen van het Frankische Rijk vroegmiddeleeuwse plaatsnamen kregen met de uitgang -heem (woonstede of huis) of een verbastering daarvan zoals -em of -um. Dit zien we anno 2022 nog terug in Berkum, Ittersum, Windesheim en dus in Wijthmen.

Wie is Wido

Vroeger kreeg het eerste lid van nederzettingsnamen de naam van een persoon. Bij Wijthmen zou dit bijvoorbeeld gaan over een naam als Wido, Wite, Wyt of Wytse. Er zijn echter geen geschreven bronnen uit die periode waarin een Wido of Wite wordt genoemd. Het zou een gezaghebbende in die gemeenschap kunnen zijn geweest.

De tekst gaat verder onder de foto.

Is het ‘ij’ of ‘ie’?

Maar de oorsprong verklaart niet waarom we de ‘ij’ uitspreken als ‘ie’. Daar kan Onze Taal een handje bij helpen. Terug naar de Middeleeuwen: toen werden woorden als ‘prijs’ en ‘schijnen’ geschreven als ‘prise’ en ‘schinen’. Om in de schrijftaal duidelijker te maken dat het ging om een lange ‘i’, werd deze letter verdubbeld: ‘priise’ en ‘sc(h)iint’. Uiteindelijk kreeg deze tweede ‘i’ een haaltje en werd het een ‘j’.

De uitspraak ‘ei’

De letter ‘ij’ bestaat niet in ons alfabet, maar wel de letter ‘y’. Jarenlang waren de ‘ij’ en ‘y’ ook inwisselbaar. Dat is ook een reden waarom we soms nog ‘Wythmen’ schrijven. Uiteindelijk werd de combinatie ‘ij’ uitgesproken zoals ‘ei’, en dus niet meer zoals ‘ie’. Dat verklaart waarom we Wijthmen schrijven, maar uitspreken als ‘Wiethmen’. Mysterie opgelost!