Mysterie: waarom zit er een deurtje in deze kasteelmuur (en wat schuilt erachter)?

In Woerden komen we op de gekste plekken deurtjes tegen. Onder andere bovenin de Bonaventurakerk en het viaduct bij de A12. Maar ook in de muur van ons kasteel. Was dit ooit een soort sluiproute of de toevoer van voedsel? Het is in ieder geval een vreemde plek voor een deur. Eens kijken of we dit mysterie op kunnen lossen!

Allereerst gaan we op bezoek bij Kasteel Woerden om te kijken wat erachter het deurtje zit. Daar vinden we het gewelf van het kasteel waar nu een mooie ruimte van is gemaakt voor feesten en vergaderingen. Zie de foto verderop in dit artikel. Gert-Jan Stok van het kasteel: “Ik weet niet waar het deurtje voor diende om eerlijk te zijn. Wellicht voor de aanvoer van voedsel en munitie?”

Toegangsweg

Dat zou een logische verklaring kunnen zijn, maar we hebben het gevoel dat er meer achter zit. Op een kaart van Joan Blaeu uit 1649 staat namelijk een toegangsweg aan de westkant van het kasteel. Precies op de plek waar nu het genoemde deurtje zit. Aan de zuid- en oostkant zitten trouwens ook deurtjes, daar komen we later op terug.

Twee kaarten

Frans van Bork van de SHHV dook zijn boeken in op zoek naar een antwoord over het deurtje. “De deur aan de westkant komt op twee kaarten voor. Op een kaart van Boxhorn uit 1634 en die van Blaeu uit 1649”, zegt Frans. “Beide kaarten lijken erg op elkaar en ik heb het vermoeden dat Blaeu de kaart gewoon van Boxhorn heeft overgenomen. Dat scheelde Blaeu weer een ritje Amsterdam-Woerden.”

Blaeu had een goede naam als kaartenmaker, maar hij kocht ook weleens plattegronden van anderen. Dat deed hij met een kaart van Oudewater, omdat hij in tijdnood zat. Hij kocht toen een kaart van Marcus Zwerius Boxhorn.

Tekst gaat verder onder de afbeelding.

Onbetrouwbaar

“Boxhorn had op die kaart van Oudewater veel fouten gemaakt, waardoor het niet betrouwbaar is. En dus als gevolg de kaart van Blaeu ook niet. Dat zou dus ook kunnen voor de kaarten van Woerden. Het stadhuis staat in ieder geval op een rare plek aan Groenendaal.” Zie bovenstaande afbeelding maar. “De toegangsdeur is wel ingetekend, maar dat is nog geen bewijs. Zeker niet omdat er in de archieven geen enkele beschrijving is te vinden van de deur.”

Boomgaard

Toch is er ooit een achteringang geweest, is in een boek van Van Zijll Langhout te lezen. “Het kasteel had nog een achteringang die leidde naar de boomgaard ten westen van het kasteel. De boomgaard lag veel lager dan het kasteel, waarschijnlijk nog lager dan de kelders. De toegang hier naartoe was toch nog het makkelijkst via de kelders”, is te lezen in het boek.

Tekst gaat verder onder de foto.

Andere deurtjes

In de kasteelmuur zitten nog twee andere deurtjes., in de oostmuur en zuidmuur. Hier schreef Van Zijll Langhout het volgende over: “Waarschijnlijk zijn deze ingangen (vooral de zuidelijke) vrij recent.”

Betrouwbare tekening

Terug naar het deurtje waar dit mysterie mee begon. Roelant Roghman maakte in de 17e eeuw een tekening van het kasteel, zie onderstaande afbeelding. “Op deze tekening ontbreekt de deur”, zegt Frans. “We moeten aannemen dat dat klopt. Roghman werd gezien als een zeer nauwkeurig kunstenaar en zijn tekening van het kasteel wordt gezien als het meest betrouwbaar.”

Tekst gaat verder onder de afbeelding.

Militaire functie

“Ik neig er daarom naar, dat de deur in de 17e eeuw en de voorafgaande eeuwen nooit aanwezig is geweest. Uit defensie-oogpunt zou het ook gek zijn om daar een deur op ongeveer straathoogte te plaatsen. Het kasteel had namelijk nog altijd een militaire functie in die eeuwen”, vertelt Frans.

Iets te zien op plattegrond uit 1770

De oudst bewaarde plattegrond van het kasteel dateert uit 1770 en is onder andere te zien in het boek ‘Een veilig slaapvertrek’. Daar zien we iets wat lijkt op een raam of deur. “De plattegrond is van de begane grond en niet van de gewelven (waar de deur zit, red.), de zogeheten duysteren ommeganck. Dat is van belang, omdat de deur waar het hierover gaat, in het gewelf is geplaatst en niet op de begane grond.”

Frans: “Op de begane grond is wel iets te zien van een opening in de westelijke muur, maar die was ook al zichtbaar op de tekening van Roghman (zie boven): een soort van venster. De plattegrond uit 1770 geeft dus geen bewijs dat er toen een deur was.”

Tekst gaat verder onder de foto.

Gesloopte westvleugel

Maar waar komt die deur dan vandaan? Medio 19e eeuw werd er een nieuwe westvleugel gebouwd aan het kasteel. Hier zat onder andere de vrouwengevangenis in. Tijdens de restauratie (1985-1990) van het kasteel werd deze vleugel weer gesloopt en kwam de doorgang waar nu het deurtje zit, tevoorschijn.

Toegangsdeur?

Op de bovenstaande foto zie je allemaal gaten van de draagbalken die in de muur waren verankerd. En ook de opening van het deurtje. Frans: “De toegang tot die gevangenis kwam uit het Middeleeuwse kasteel. Dat kan een toegangsdeur zijn geweest voor de vrouwengevangenis. Als dat zo is, dan is de deur midden van de 19e eeuw geplaatst.”

Heb jij een andere theorie over het deurtje? Laat het ons weten!

Bronnen:

• Site van de historische vereniging Oudewater
• M.S. Verweij, Rapport van het kunsthistorisch vooronderzoek naar de geschiedenis van Kasteel Woerden te Woerden, Rijksdienst voor de Monumentenzorg, juni – november 1985, Zeist
• M.T.J. van Zijll Langhout, De sleutel van Holland, Bouwhistorisch onderzoek van het Kasteel te Woerden (pag. 148), TU Delft september 1986
• M.S. Verweij c.s. Het Kasteel te Woerden, SHB uitgave, Woerden, 1989
• Lex Albers c.s., Een veilig slaapvertrek, SHB uitgave 2010  
• Met dank aan: Frans van Bork van de SHHV

We zochten nog veel meer voor je uit…

• Het VOC-schip met drie ton aan zilver genaamd Kasteel van Woerden

  Een kasteel is een statisch gebouw, maar toch reisde het Kasteel van Woerden over de wereld. Als schip welteverstaan. Het…

  

• Dit is waarom er een groot zwart scherm om het terrein van Snellerpoort staat

• Mysteries opgelost: waarom zitten er deuren op meters hoogte in de Bonaventurakerk?

• Dit is waarom de spelersbussen van Oranje en tegenstanders door Woerden reden

• Mysterie opgelost: hier staat de boom die ooit op het Kerkplein stond

• Wat herken jij? Doe de Woerdense Google Earth-quiz en word een pro

• Mysteries opgelost: zijn dit deuren naar een verborgen wereld onder de A12?