Utrechtse mysteries opgelost: waarom zijn de Utrechtse werfkelders zo bijzonder?
In de rubriek Utrechtse mysteries opgelost duiken we iedere week in de Utrechtse geschiedenis om een raadsel op de lossen. Deze week vertellen we je het verhaal achter de unieke werfkelders aan de Utrechtse grachten. Want waarom zijn die eigenlijk zo bijzonder?
Uniek, dat zijn de werfkelders langs de binnengrachten in Utrecht. Nergens anders ter wereld vind je ze. Ze zijn dus typisch Utrechts. Er zijn er wel 732 (!) en ze zijn ontzettend oud. In 1150 ontstonden de eerste werfkelders, ze waren simpelweg bedoeld als opslagruimte en doorgangsruimte voor goederen die via de Utrechtse grachten aankwamen.
Tunnel wordt werfkelder
De állereerste werfkelder ontstond uit een tunnel, die door een slimme handelsman werd aangelegd. De tunnel liep van de gracht naar zijn huiskelder. Anderen namen dit idee over, de tunnels werden steeds breder en gingen zelfs als opslagkelder dienen. Dat scheelde een hoop sjouwwerk. Want anders moesten de goederen eerst van de werf omhoog worden gesleept, om daarna naar de kelder van de grachtenpanden gebracht te worden.
De grachten en werven vormden samen de middeleeuwse stadshaven van Utrecht. Die zijn uniek in de wereld. Waarom ze in geen enkele andere stad ter wereld op dit idee kwamen? Het waterpeil van de Oudegracht was uitzonderlijk laag. Dit kwam onder andere door een dam in de Rijn ter hoogte van Wijk bij Duurstede (in eerste instantie de hoofdtoevoer van de Oudegracht), ontginningen (woeste grond geschikt maken voor bebouwing of landbouw) in het achterland, en de aanleg van sluizen. Handig, want daardoor stroomde de gracht niet meer over. Maar ook vervelend, door het sjouw- en sleepwerk. De tunneltjes onder de straat waren simpelweg de beste oplossing om deze omweg naar de opslagplaatsen te omzeilen.
Werfkelder wordt restaurant
Tot het eind van de negentiende eeuw waren de Utrechtse werfkelders heel belangrijk. Toen het landverkeer op gang kwam – en steeds belangrijker werd – verloren ze hun functie. Ze werden verwaarloosd. Omdat ze allemaal verschillende eigenaren hadden, zo’n kelder hoorde bij het huis aan de gracht, was het een hele klus om een opknapproject op poten te zetten. Na de Tweede Wereld Oorlog, in 1948, lukte het de Gemeente om eigenaar te worden van de werven (en dus niet van de kelders!). Daarna werden ze grondig gerestaureerd. Tegenwoordig vind je restaurants, ateliers, werkplekken, huizen en b&b’s in de eeuwen oude werfkelders.
Loop je ook al tijden rond met een vraag over Utrecht? Laat het ons weten! Wie weet gaan we op onderzoek uit en lossen we jouw mysterie op.
