Tilburgers van toen: 5 x dit is Frans Elen oftewel het Mosterdmanneke

Zoon van Jan Elen

De eerste ‘mosterdman’ van Tilburg was Jan Elen. Hij bracht in 1870 zijn recept voor mosterd mee vanuit België. Eerst naar Helmond en vanaf 1882 woonde hij in de Tilburgse volksbuurt Koningswei. Dat is een gesloopte wijk waar je nu het Koningsplein, de Paleisring en het Stadhuisplein vindt. Achter zijn huis had hij een werkplaats om zijn eigen mosterd te maken. Zijn zoon Frans werd in 1891 geboren in Tilburg. Hij nam het recept en de bereidingswijze over van zijn vader. Tientallen jaren verkocht Frans zijn mosterd op straat in Tilburg, tot aan zijn dood in 1960.

Mosterdhonden

Wat zit er in die mosterd? In elk geval mosterdzaad. En dat moet gemalen worden. Hoe ging dat vroeger? Volgens Cultureel Brabant (CuBra) werden voor dat klusje honden gebruikt. Die honden brachten de maalstenen in beweging door in een houten rad te bewegen.

Wat er nog meer in zit? Het recept is nog steeds een geheim voor de meeste Tilburgers.

Het houten tonnetje

Het is meer dan zestig jaar geleden dat Frans Elen voor het laatst door de Tilburgse straten liep. Hij had volgens CuBra een snel loopje, droeg een nette, lange jas en had een houten tonnetje met koperen banden vast. Daar zat zijn versgemaakte mosterd in. Iets als online bestellen bestond nog lang niet, dus ging Frans zelf de hele stad rond om zijn klanten op te zoeken. Dag in dag uit ging hij de straat op. En dan riep hij…

De naam ‘Mosterdmanneke’

“‘Mosterd, madamekke?’ Het is heel gek, maar vroeger werd Frans Elen niet het Mosterdmanneke, maar het Mosterdmadamekke genoemd,” vertelt stadsgids Marcel de Reuver van Stadsgidserij Tilburg. Waarom? “Omdat hij langs de deuren ging en aanbelde bij de huisvrouwen. In die tijd mochten vrouwen nog niet werken. Als ze open deden, vroeg hij: ‘mosterd, madamekke?’ Later is de naam Mosterdmadammeke veranderd in het Mosterdmenneke.”

Lees hieronder het gedicht dat Marcel over het Mosterdmanneke schreef >

Waar nu het recept is

Na de dood van Frans Elen in 1960 bleef het recept in de familie. Het recept ging namelijk naar zijn neef, Emile Johannes van de Wouw, aldus Brabants Erfgoed. Hij droeg de kennis daarna over aan zijn broer, Frans van de Wouw. In 2011 stopte Frans van de Wouw met de productie van mosterd. Op 78-jarige leeftijd vond hij het ’tijd om uit te rusten’, zo zei hij tegen het Brabants Dagblad. En het recept dan? Die is overgenomen door kaasboer Gert Jan van der Heijden. “Ik kan er niet tegen dat zoiets uit Tilburg verdwijnt,” zei hij in 2011 tegen het Brabants Dagblad. Zijn kaas én de mosterd van het Mosterdmanneke koop je op verschillende weekmarkten in Tilburg.