Wie was Zwart Jan, waar een hele straat naar is vernoemd?

In de rubriek Rotterdamse Mysteries behandelen we iedere week een apart of opvallend gegeven uit de stad. Waarom Rotterdammers ‘op Zuid’ zeggen in plaats van ‘in’ Rotterdam Zuid. Of waarom de vlag van Rotterdam groen met wit is. Deze week: de Zwart Janstraat. Waarom heet ‘ie zo?

De Zwart Janstraat in het Oude Noorden is één van Rotterdams bekendste (en langste!) winkelstraten. De straat is samen met de Noordmolenstraat onderdeel van de Noorderboulevard. Het gezellige Noordplein, het hippe Zwaanshals en de populaire Zaagmolenkade liggen op een steenworp afstand. Noordmolen, zaagmolen, oké daar kunnen we inkomen. Maar wie was die Zwart(e) Jan?

Tachtigjarige Oorlog

De verhalen van steden als Leiden, Breda en Alkmaar tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) zijn algemeen bekend, maar over Rotterdam hoor je niet zo heel veel als het over de opstand gaat. Geen zorgen, we zullen niet een hele geschiedenisles geven over de Tachtigjarige Oorlog, de onafhankelijkheidsoorlog van de Nederlanden tegen de Spaanse overheersing, maar een korte samenvatting van wat er in Rotterdam gebeurde in april 1572. Olé!

Eigenwijze Rotterdammers

Op 7 april 1572 arriveerde er een Spaans leger onder leiding van gouverneur Bossu, dat door Rotterdam richting Delfshaven wilde optrekken om daar de Geuzen te grazen te nemen. Dezelfde Geuzen die een week eerder op 1 april Den Briel hadden ingenomen. De eigenwijze Rotterdammers zagen dit helemaal niet zitten, bovendien was de dag erna een feestdag en iedereen wilde hier lekker van genieten (ja toch!). De Spanjaarden moest de nacht maar buiten de stadspoorten doorbrengen, terwijl de bevolking van Rotterdam nog een neut nam.

Oostpoort

De Spanjaarden (nou ja, ‘Spanjaarden’… het waren vooral soldaten uit Vlaanderen, Bourgondië, Duitsland en Italië maar goed, dat klinkt minder leuk) stonden op 8 april dus nog steeds buiten bij de Oostpoort, een stadspoort in het oosten van de stad (joh) die stond waar nu het Oostplein is, terwijl de Rotterdamse bevolking een goed feestje aan het vieren was. ’s Nachts probeerden het leger nog de poort te forceren, maar de (dronken) bevolking hield stand. Na lang overleg werd de volgende ochtend, op 9 april, besloten om het leger in kleine groepjes door de stad te laten trekken.

Swart Jan en burgemeester Roos

En daar ging het dus fout. Meteen stormde het Spaanse leger door de poort en vielen er in de gevechten zo’n veertig doden en gewonden onder de Rotterdamse burgers. Onder de Rotterdammers die daarbij worden vermoord, bevonden zich de stadsbestuurder Jan Jacobsz. Roos en de smid ‘Swart Jan’, die als eerste sneuvelde bij de Oostpoort.

Jan zou volgens de verhalen een flinke kerel zijn geweest (hallo, hij was een smid, dus spierballen had ‘ie!) die vlakbij de Oostpoort zijn smederij had en de mensen van wapens voorzag. Hij had een belangrijk aandeel in het tegenhouden van de Spanjaarden in de dagen voor 9 april. Waarschijnlijk werd hij ‘swart’ genoemd omdat hij onder de roetvegen zat. Of misschien had ‘ie wel zwart haar? We zullen het nooit weten. Wat we wel weten is dat hij voorop in de strijd ging, en zo dus ook het eerste slachtoffer was van de Spaanse terreur. Volgens de overlevering werd hij zelfs eigenhandig vermoord door gouverneur Bossu.

In 1887 werd de nieuw aangelegde straat naar de zwarte smid Jan vernoemd, die aansloot op een andere nieuwe straat: de Burgemeester Roosstraat.

Zitten wij er helemaal naast? Wil je gewoon iets kwijt of zit je zelf al tijden met een mysterie? Mail ons!