Het verhaal achter het oude weeshuis aan de Hooglandse Kerkgracht: kinderen kregen er soms een blok aan het been

Het gebouw op de foto hierboven, met de rood-witte deur aan de Hooglandse Kerkgracht, heette vroeger officieel ‘Het Heilige Geest- of Arme Wees- en Kinderhuis’. Hier werden kinderen opgevangen die geen ouders meer hadden. Onze vertelvader Willem is in dit Weeshuis binnen geweest en heeft in deze aflevering een verhaal over de Leidse ‘spinkinderen’, die soms een ‘blok aan hun been’ kregen.

Door: Willem Hogendoorn.

De naam ‘Heilige Geest Weeshuis’ komt van de organisatie Heilige Geest. Deze was ontstaan om de Christelijke naastenliefde in de samenleving vorm te geven. In het beeldhouwwerk direct boven de poort kijken kinderen naar een duif, die volgens de Bijbel symbool staat voor de Heilige Geest. Op de daklijst boven de toegangspoort zien we op de foto een jongen en een meisje staan. Dit zijn twee weeskinderen in hun uniform die Kootje en Kaatje werden genoemd.

Veel wezen in Leiden

Door onder andere de pestepidemieën waren er veel wezen in Leiden en omgeving. Deze kwamen vanaf 1776 dan vaak in dit weeshuis terecht. De kinderen tot 12 jaar kregen daar les in lezen, schrijven en rekenen. Ook werden ze klaargestoomd om daarna aan het werk te gaan. De laatste kinderen verlieten dit weeshuis in 1961. Nu is het Kinderrechtenhuis in dit pand gevestigd.

Spinkinderen

Leiden had een bloeiende lakenindustrie en een tekort aan arbeidskrachten. Daardoor werden kinderen al heel vroeg ingezet voor de ‘lichte’ werkzaamheden. Bijvoorbeeld helpen met het opvouwen van het laken. Sommige kinderen moesten ook al heel jong achter het spinnenwiel zitten om wol tot een draad te spinnen. Die kinderen werden daarom ‘spinkinderen’ genoemd. Vanuit het weeshuis gebeurde dat vanaf 12 jaar. Door de armoede werden kinderen uit grote gezinnen soms al vanaf hun zesde jaar ingezet om te spinnen.

3

In het weeshuis heerste een strakke discipline. Kinderen van tien jaar en ouder moesten om 05.30 uur opstaan en om 06.00 begon de school. Het avondeten was om 21.00 uur en daarna naar bed. Hield je je niet aan de regels, dan werd je gestraft.

Blok aan het been

Als iemand was weggelopen dan kreeg hij of zij letterlijk ‘een blok aan het been’. Dat houten blok zat met een ketting aan je enkel en dat moest je dan zelf dragen. Daardoor werd het lopen erg moeilijk. Je ziet zo’n blok op foto drie van de fotogalerij hierboven. Daar komt dus ook de uitdrukking ‘een blok aan het been hebben’ vandaan. Tegenwoordig hebben we daar een elektronische enkelband voor.

Je kunt dit allemaal zelf bekijken in het weeshuis op de Hooglandse Kerkgracht bij de tentoonstelling ‘De wezen spreken’. Openingstijden: woensdag, donderdag en vrijdag van 13.00 uur tot 16.30 uur.