Dit was het tragische lot van de vrouwen van Rembrandt

Rembrandt van Rijn is één van de beroemdste schilders van Nederland, van de hele wereld zelfs. Maar ook zijn liefdesleven is opmerkelijk. De vrouwen in Rembrandts leven kregen het behoorlijk te stellen. Eentje werd zelfs door hem naar het tuchthuis gestuurd. Lees hier het hele verhaal.

Rembrandts echtgenote Saskia van Uylenburgh

Rembrandt leerde zijn eerste grote liefde kennen in Amsterdam. Hij woonde daar in bij kunsthandelaar Hendrik van Uylenburgh en verdiende er veel geld met het portretteren van rijke Amsterdammers. Tijdens zijn verblijf in de hoofdstad leerde hij Saskia van Uylenburgh kennen. Op 22 juni 1634 stapten de twee in het huwelijksbootje. Vanaf toen ging het hen echter niet voor de wind. Saskia baarde drie kinderen, die allemaal na enkele maanden stierven. Hun vierde kind, een jongetje genaamd Titus, groeide wel op. Helaas was het daarna Saskia zelf die ziek werd. Ze overleed op 14 juli 1642, nog voor haar dertigste verjaardag. In datzelfde jaar schilderde Rembrandt zijn bekendste werk, De Nachtwacht.

Kindermeisje 1: Geertje Dix

Rond 1641, een jaar voor Saskia’s dood, kwam Geertje Dircx in het leven van Rembrandt. Zij werd het kindermeisje van zoontje Titus. Geertje was een weduwe die (voor zover bekend) geen eigen kinderen had. Na de dood van Saskia kregen Rembrandt en Geertje een liefdesrelatie. Deze relatie was openlijk en Rembrandt schonk Geertje zelfs enkele sieraden van zijn overleden vrouw. Toch had hij niet de intentie om met haar te trouwen. Vanwege een clausule in het testament zou hij een groot deel van zijn erfenis verliezen wanneer hij opnieuw zou huwen.

Een escalerende ruzie

In 1649 klaagde Geertje Rembrandt aan. Ze vond dat hij een huwelijksbelofte had gedaan en deze niet was nagekomen. De liefdesbreuk die ergens rond die tijd plaatsvond, had wellicht ook te maken met de intrede van een nieuw kindermeisje: Hendrickje Stoffels. De rechter stelde overigens dat Rembrandt niet verplicht was om met Geertje te trouwen, wel moest hij haar alimentatie gaan betalen. In plaats daarvan verzon Rembrandt iets anders…

Veroordeling tot het tuchthuis

Bij Rembrandt was de woede hoog opgelopen, hij produceerde in deze periode ook aanzienlijk minder kunst. Een aantal bronnen vermelden dat Geertje trachtte de sieraden van Rembrandts overleden vrouw in te ruilen of te verkopen, wat de relatie tussen de twee nog meer verslechterde. In 1650 werd Geertje, door Rembrandts toedoen, veroordeeld tot het tuchthuis. Hij kreeg deze veroordeling voor elkaar met de hulp van Geertjes eigen broer en neef, die destijds haar voogd waren. Het drietal instrueerde buren om valse getuigenissen over Geertje af te leggen. Zo werd haar een straf van twaalf jaar in het spinhuis opgelegd.

Het spinhuis in Gouda

Vijf jaar bleef Geertje vastzitten in het Spinhuis in Gouda. Het Spinhuis was een gevangenis en heropvoedingscentrum voor vrouwen. Vrouwen moesten hier onder hele slechte omstandigheden dwangarbeid verrichten, vooral naai- en spinwerk. Tijdens haar verblijf schreef Rembrandt brieven naar de instelling om Geertjes eerdere vrijlating te voorkomen. In 1655 lukte een vriendin van Geertje toch om haar vervroegd vrij te krijgen. Geertje wilde Rembrandt aanklagen, omdat zij ten onrechte vast had gezeten. Rembrandt probeerde de schuld op haar broer af te schuiven. Hij liet deze hier zelfs voor oppakken. Geertje overleed echter niet lang na haar vrijlating, wat de zaak tot een einde bracht. Het bekende boek Schilderslief van Simone van der Vlugt gaat over het leven van Geertje Dircx.

Kindermeisje 2: Hendrickje Stoffels

Volgens sommige bronnen is Hendrickje de reden waarom de liefdesrelatie met Geertje destijds zo abrupt werd beëindigd. Het 23-jarige dienstmeisje kwam in 1647 in het huishouden om de zorg voor Rembrandts zoon op zich te nemen. Al snel kreeg ze een liefdesrelatie met Rembrandt, die twintig jaar ouder was dan zij. Hendrickje werd meermaals opgeroepen om voor de kerkraad te verschijnen. Ze had een seksuele relatie met Rembrandt, maar was niet getrouwd en leefde dus in zonde. Voor Rembrandt maakte dit minder uit, omdat hij niet zo kerkelijk was. Hendrickje wordt beschuldigd van ‘hoererij’.

Hendrickjes overlijden

In 1654 beviel Hendrickje van haar dochter Cornelia, waarvan Rembrandt de vader was. Het stel trouwde nooit. De clausule in de erfenis was inmiddels opgelost, maar desondanks wilde Rembrandt nooit meer de verplichtingen van een huwelijk aangaan. Hendrickje stond Rembrandt bij ondanks alle schulden en lopende rechtzaken in zijn latere leven. Ze bemoeide zich met zijn financiën en probeerde zijn carrière te herstellen. Op 24 juli 1663 kwam Hendrickje te overlijden, waarschijnlijk ten gevolge van de pest.

Bronnen Geertje Dircx: Historiek.net, Vrouwenlexicon Huygens Instituut
Bronnen Hendrickje Stoffels: ONH
Overig: Biografie van Rembrandt door NLKUNST