Van weeshuis tot ketelhuis: 7x gebouwen die vroeger belangrijk waren in Gouda

Weeshuis Gouda

In 1874 werd kinderarbeid met de wet verboden. Gevolg: arme ouders moesten hard werken om rond te komen en veel kinderen zaten verwaarloosd thuis. Ook waren er veel weeskinderen in die tijd. Die kinderen moesten allemaal naar het Weeshuis. De rijkere bovenklasse was bang dat die kinderen zorgden voor een toename van de jeugdcriminaliteit. Om dat te voorkomen, werden er kinderwetten en weeshuizen gecreëerd.

Na de Tweede Wereldoorlog verdwenen de weeshuizen langzaam. Mensen leefden langer en de levensstandaard werd beter. Het werd in die tijd ook steeds gebruikelijker dat familieleden van overleden ouders het weeskind in huis namen.

Het gebouw van het voormalige weeshuis in Gouda staat er nog steeds. Dit gebouw vind je aan de Spieringstraat. Tegenwoordig zit hier een hotel met restaurant in.

Bron: NPO Kennis

Badhuis

Natuurlijk kennen we de badhuizen van de Romeinen, maar wist je dat zij niet de enige waren die badhuizen hadden? Duizenden jaren later, in de negentiende eeuw, verschenen de badhuizen ook in Nederland. Zo ook in Gouda. De gewone arbeiders woonden toen in simpele huizen, vaak zonder badkamer. In die tijd kwam er ook steeds meer aandacht voor hygiëne. De woningbouwvereniging liet daarom een badhuis bouwen. Zo kon de stadbevolking zich in ieder geval één keer per week opfrissen.

Mannen en vrouwen zaten gescheiden van elkaar en kozen tussen een stortbad (een douche) of een kuipbad. Die laatste was duurder. Meestal kreeg je 10 minuten de tijd voor je baddersessie en dat was inclusief aan- en uitkleden. Badhuizen bleven in veel steden nog lange tijd bestaan, soms zelfs tot in de de jaren tachtig.

Het badhuis in Gouda bestaat nog steeds en is te vinden aan de Lange Groenendaal. Tegenwoordig zit er een spa gevestigd in het pand, het heeft dus deels zijn functie terug.

Bron: Hedvvich.nl

Ketelhuis

De naam ‘ketelhuis’ ontstond doordat er stoomketels in dit gebouw stonden. Eind achttiende eeuw en begin negentiende eeuw was dit de manier om machines aan te drijven of warmte op te wekken. Dit gebeurde door in de stoomketels kolen, olie of gas te verbranden. De stoom die hierbij vrijkwam werd gebruikt voor de aandrijving van machines.

De industriële revolutie kwam dankzij deze stoommachines in een stroomversnelling. Er konden zo steeds grotere fabrieken worden gebouwd. Echt veilig waren de stoomketels niet. Het opwekken van stoom bracht namelijk risico’s met zich mee, zoals stofvorming, brand of zelfs ontploffingen. Daarom werd een ketelhuis altijd apart van de fabriek gebouwd.

Op sommige plekken in Nederland zijn ketelhuizen nog steeds in gebruik, maar in Gouda zijn deze niet meer in gebruik. Gouda kende ten tijde van de vorige eeuw nog veel blekerijen en wasserijen met elk hun eigen ketelhuis. Ook grote panden als het ziekenhuis of de voormalige lichtfabriek had een eigen ketelhuis. Tegenwoordig zijn veel ketelhuizen gesloopt of, samen met de voormalige panden van de blekerijen en wasserijen, in woningen veranderd. Dit is goed terug te zien aan het voormalige pand van de wasserij Schrave aan de Jan Verzwollestraat.

Bron: Wikipedia

Koetshuis

De meeste koetshuizen in Nederland werden in de negentiende eeuw gebouwd. In die tijd waren er nog geen auto’s, de rijke mensen werden toen met paard en wagen rondgereden. En dat was ‘zien en gezien worden’. Ook de koetshuizen zelf waren ondergedompeld in een laag glitter en glamour. Het tuig en de wagen stonden uitgestald en vaak waren de paarden met zorg uitgekozen zodat ze dezelfde look hadden. Een koetshuis bij je woning was een echt statussymbool.

De koetshuizen herken je aan de hoge inrijdeuren. Een koetshuis was meestal dan ook onderdeel van een landhuis, kasteel of stalhouderij. Later, toen auto’s werden uitgevonden, werden koetshuizen ook gebruikt als garage.

In Gouda staan nog steeds koetshuizen. Die vind je bijvoorbeeld aan de Groeneweg, de Peperstraat en de Lange Tiendeweg. Tegenwoordig wordt deze gebouwen gebruikt als woningen en als winkel.

Bronnen: Wikipedia, absolutefacts.nl

Pakhuis

Amsterdam staat bekend om de pakhuizen, maar wist je dat er in Gouda ook pakhuizen zijn? In Gouda staan ze bijvoorbeeld aan de Vest, de Wachtelstraat en de Lage Gouwe.

De eerste pakhuizen werden rond 1600 al gebouwd. Typisch voor een pakhuis is dat het huis heel diep is: gemiddeld zo’n 30 meter. Daarnaast hebben de meeste pakhuizen een hijsbalk bovenaan de gevel. Via die hijsbalk was het makkelijk om goederen uit de schepen omhoog te hijsen. De vrachten werden vooral per boot vervoerd, daarom staan pakhuizen vaak aan een gracht.

Bronnen: IsGeschiedenis, Wikipedia

Het Tolhuis

De Haven is één van de oudste plekken van Gouda en vooral het schilderachtige Tolhuis valt op. Tegenwoordig vind je in dit pand enkele bedrijven, maar vroeger was dit mogelijk het belangrijkste gebouw van Gouda. Het was de entree naar de stad en leverde Gouda een hoop geld op.

Al sinds 1389 staat er een tolhuis (of Tollenhuuse) aan de westzijde van de Haven. Veel schepen moesten toentertijd via Gouda varen om van de zuidelijke naar de noordelijke steden te komen. Deze schepen moesten tol betalen om onze stad te kunnen passeren en dit was dus behoorlijk lucratief. Lees meer over dit historische pand van Gouda in dit artikel.

De Lichtfabriek

In Gouda krijgen veel oude gebouwen een tweede leven. Zo ook de Lichtfabriek aan de Hoge Gouwe, dit werd een modern restaurant. Maar wat was de Lichtfabriek eigenlijk vóór het een restaurant was?

Nu kunnen we heel flauw doen door enkel te zeggen dat de Lichtfabriek een lichtfabriek was. Dat is natuurlijk wel logisch. Het pand van LG Gouda is ook altijd een lichtfabriek geweest. Het huidige gebouw werd rond 1910 gebouwd op de plek waar eerst een leprozenhuis stond. Naast de plek waar nu het restaurant zit, stond wel al 25 jaar een gasfabriek. De Goudsche Lichtfabriek zorgde er niet alleen voor dat Gouda elektriciteit had, maar ook de gemeenten om ons heen zaten niet in het donker.