Mysterie opgelost: waarom heeft Gouda nog ‘maar’ vier molens?

Gouda als molenstad. Het is haast niet voor te stellen, als je weet dat we op dit moment nog maar vier windmolens hebben staan in onze stad en omstreken. Hoeveel windmolens hebben we dan in totaal gehad. Wij zochten het voor je uit.

Voor dit antwoord doken we diep de archieven in. Op dit moment telt onze stad nog maar vier windmolens, maar wist je dat Gouda door de eeuwen heen welgeteld 21 windmolens heeft gehad? Maar waar dan? Passen er 21 molens in ons kleine centrum?

Buiten de stadsmuren

Nee, niet elke molen stond binnen de Goudse stadsmuren of dichtbij de stad. Sommige windmolens stonden ook in de zogenoemde heerlijkheden rondom Gouda. Ze behoorden dus wel tot Gouda, maar stonden niet in de stad zelf. Nu we dat weten, blijft de vraag wanneer de eerste windmolens zijn gebouwd. Als we oude stadskaarten vergelijken, dan lijkt het alsof de eerste molens halverwege de 16e eeuw zijn gebouwd. Op kaarten uit 1530-1535 staan geen molens, maar we vinden wel molens terug op onderstaande kaart uit 1585.

tekst gaat verder na de afbeelding >

Groei in aantal molens tijdens 17e-eeuw

Het is lastig uitzoeken wanneer alle windmolens gebouwd zijn, daar er niet over elke molen informatie te vinden is. Ook zijn er een aantal molens tussendoor gesloopt en herbouwd tot soms wel drie keer. We weten dat de eerste molens waarschijnlijk tussen 1550 en 1585 zijn gebouwd. Na het zoeken in de archieven zien we dat het grootste deel van de windmolens pas in de 17e-eeuw gebouwd zijn, met elk zijn eigen doel. De ene molen werd een zaagmolen, de ander werkte met graan, gerst of zelfs snuiftabak.

Tweehonderd jaar en ouder

Een groot deel van de molens verdwijnen tijdens de 19e- en 20e-eeuw, wat ze al gauw tweehonderd jaar of ouder maakt. Dan gaan we er wel van uit dat ze niet vervangen of gesloopt zijn. Acht van deze molens verdwijnen in de 19e-eeuw, een klein deel wordt vervangen door een stoommachine. Het andere overgrote deel verdwijnt in de 20e-eeuw. Wat de reden achter de sloop precies is, dat is onduidelijk. We vermoeden dat het te maken heeft gehad met ruimte maken voor woningen of dat de molens niet meer in gebruik waren.

tekst gaat verder na de afbeeldingen >

2

Welke molens bestaan er nog?

Ons mooie Gouda telt op dit moment nog vier windmolens. Twee daarvan binnen de singels, namelijk molen de Roode Leeuw en molen ’t Slot. De Roode Leeuw werd rond 1727 gebouwd ter vervanging van een houten molen. De huidige molen is op dit moment met haar 294 jaar de oudste nog bestaande en werkende korenmolen van Nederland. Molen ’t Slot is ook een korenmolen en is pas in 1832 gebouwd. Het is wel al de derde molen dat op de plaats van het voormalige kasteel van Gouda is gebouwd. De eerste molen op dezelfde plek werd al gebouwd in 1581, welke dus ook te zien is op de kaart van Gouda uit 1585.

De andere twee molens staan buiten Gouda. De eerste, de Mallemolen, staat aan de Waddinxveense Wetering en deed dienst als poldermolen. Dit hield in dat het water verplaatste van polders naar hoger gelegen gebieden. Deze molen is gebouwd in 1804 en deed ruim 100 jaar dienst. In 1904 deels gesloopt, maar sinds 2010 is de molen weer compleet. De tweede, de Haastrechtse Molen, is zowel een stellingmolen als een poldermolen. Met de stelling wordt bedoelt dat de molen hoger gebouwd is, zodat het de wind kan vangen boven de dijken of huizen uit. Het is daarnaast ook de enige stenen poldermolen met stelling in Nederland.

[Bron: Goudse Molens, molendatabase, SAMH & Goudse Molenaars]