Mysterie opgelost: is Gouda vandaag écht 750 jaar oud geworden?

Gefeliciteerd met Gouda! Onze favoriete stad blaast 750 kaarsjes uit. Op 19 juli 1272 kreeg het Goudse namelijk stadsrechten en dit was het begin van Gouda zoals we dat nu kennen. Maar waarom kregen we eigenlijk stadsrechten, wat betekende dit voor Gouda en is Gouda niet veel ouder dan 750 jaar?

Laten we beginnen met de term ‘stadsrechten’, want wat zijn het eigenlijk? Vanaf de Middeleeuwen kregen verschillende plaatsen in Nederland stadsrechten. Deze werden verleend door landsheren, die toen de dienst uitmaakten in ons land. Denk aan graven, hertogen en bisschoppen. Nieuwe steden kregen – in ruil voor trouw aan de landsheer – bijzondere rechten en privileges. Bijvoorbeeld het recht op zelfbestuur, eigen rechtspraak, het recht om een stadsmuur te bouwen of om markten te organiseren. Ook mochten veel steden een eigen munt slaan of tol gaan heffen.

Landjespik

Gouda ontstond waarschijnlijk rond het jaar 1000 en in 1143 werd de naam Gouda voor het eerst in een document genoemd. Rond 1272 was Gouda een belangrijke plaats omdat het op een strategische plek lag.

De landsheer van Gouda was in die tijd Floris V, de graaf van Holland en Zeeland. Officieel behoorde Gouda niet toe aan Holland, maar aan het bisdom Utrecht. De grens was de Gouwe. Floris V probeerde zijn macht in dit gebied uit te breiden door verbintenissen aan te gaan met lokale heren en ambachten. Door Gouda stadsrechten te geven, kreeg Floris meer macht in dit gebied.

Tekst gaat verder onder de afbeelding >

Vriendjespolitiek

Ook beleent Floris het gebied aan zijn trouwe vriend Nicolaas van Cats. De heer Dirk van der Goude (heer van Gouda) is op dat moment al overleden en Nicolaas heeft – op aanraden van Floris V – zijn dochter Sophie van der Goude tot zijn voogd gemaakt. Daarmee krijgt Nicolaas de touwtjes in houden en heeft hij het voor het zeggen. Het is voor Floris natuurlijk erg handig dat zo een belangrijke stad in handen komt van een trouwe vazal.

Rechten en plichten

Gouda kreeg dus stadsrechten omdat we van strategisch belang waren. Voor Gouda betekende dit echter dat we flink konden gaan groeien. Er zaten namelijk behoorlijk wat voordelen aan het hebben van stadsrechten. Gouda werd juridisch en bestuurlijk zelfstandig. De stad mag eigen wetten maken en handhaven, stadsmuren oprichten, markt houden en eigen belastingen heffen.

In het tweede deel van het stadsrecht staat de overeenkomst die Floris sluit met de poorters van Gouda. Een poorter is een (mannelijke) burger die één jaar en zes weken in de stad heeft gewoond en poortergeld betaalt. Poorters krijgen vrijstelling van tolbetaling in het hele graafschap voor eigen goederen die op eigen schepen vervoerd worden.

Tekst gaat verder onder de afbeelding >

Wist je dat…

• Gouda eerder stadsrechten kreeg dan Amsterdam? Amsterdam was pas in 1306 aan de beurt;
• het originele document met onze stadsrechten verdwenen is? Het document dat we nu in het archief bewaren dateert van 29 juni 1335 en is een vidimus, wat in het Latijn betekent ‘wij hebben gezien’. Een document dus om aan te tonen dat het originele document ooit bestond;
• de originele oorkonde met het stadsrecht mag dan verloren zijn gegaan, de officiële kopie uit 1335 is wel bewaard gebleven. Deze bewonder je op 19 juli 2022 gratis in Museum Gouda. Ook zie je er een nieuwe vondst: het oudste stadszegel van Gouda. In het gratis stadsrechtenboekje leer je meer over hoe de stad zich ontwikkeld heeft;
• stadsrecht echt een middeleeuws ding is? Nieuwere steden (bijvoorbeeld Almere) krijgen geen stadsrechten meer, maar worden wel een stad genoemd;
• Er eigenlijk helemaal geen steden en dorpen meer bestaan in Nederland? Tegenwoordig heten dit gemeenten;
• Haastrecht en Oudewater óók stadsrechten hebben, ondanks dat ze het uiterlijk van een dorp hebben?

[Bron: Streekarchief Midden-Holland te Gouda]