Van weeshuis tot ketelhuis: 5 x gebouwen die vroeger belangrijk waren in Deventer

Weeshuis

In 1874 werd kinderarbeid met de wet verboden. Gevolg: arme ouders moesten hard werken om rond te komen en veel kinderen zaten verwaarloosd thuis. Ook waren er veel weeskinderen in die tijd. Die kinderen moesten allemaal naar het weeshuis. De rijkere bovenklasse was bang dat die kinderen zorgden voor een toename van de jeugdcriminaliteit. Om dat te voorkomen, werden er kinderwetten en weeshuizen gecreëerd.

Na de Tweede Wereldoorlog verdwenen de weeshuizen langzaam. Mensen leefden langer en de levensstandaard werd beter. Het werd in die tijd ook steeds gebruikelijker dat familieleden van overleden ouders het weeskind in huis namen.

Het gebouw van het voormalig weeshuis in Deventer staat er nog steeds en komt je vast bekend voor. Het heet namelijk nog altijd Het Burgerweeshuis. Tegenwoordig is hier een poppodium gevestigd, maar dat is pas sinds 1994 het geval. Van 1815 tot 1930 was het een weeshuis voor kinderen. Daarna deed het gebouw een poosje dienst als bejaardentehuis en als jongerencentrum. Nu kun je er terecht voor een avondje uit.

Bron: NPO Kennis, Wikipedia

Badhuis

Natuurlijk kennen we de badhuizen van de Romeinen, maar wist je dat zij niet de enige waren die badhuizen hadden? Duizenden jaren later, in de negentiende eeuw, verschenen de badhuizen ook in Nederland. Zo ook in Deventer. De gewone arbeiders woonden toen in simpele huizen, vaak zonder badkamer. In die tijd kwam er ook steeds meer aandacht voor hygiëne. De woningbouwvereniging liet daarom een badhuis bouwen. Zo kon de stadsbevolking zich in ieder geval één keer per week opfrissen.

Mannen en vrouwen zaten gescheiden van elkaar en kozen tussen een stortbad (een douche) of een kuipbad. Die laatste was duurder. Meestal kreeg je 10 minuten de tijd voor je baddersessie en dat was inclusief aan- en uitkleden. Badhuizen bleven in veel steden nog lange tijd bestaan, soms zelfs tot in de de jaren tachtig.

In Deventer openden in 1886 de deuren van een badhuis aan de Binnensingel 5. Het initiatief voor het oprichten van het badhuis komt niet zomaar uit de lucht vallen. Er is dringende behoefte aan het verbeteren van de volksgezondheid. Deventenaren waren aangewezen op stadspompen, die een bron van ziekteverwekkers waren.

Op de begane grond van het badhuis waren veertien badkamers, zeven voor vrouwen en zeven voor mannen. Op de eerste verdieping woonde de badmeester. Afhankelijk van de gewenste luxe, betaalden bezoekers tussen de 0,75 en 0,20 cent voor een bad. Pas in 1894 krijgt Deventer waterleidingen, tot die tijd haalt de badmeester het water voor de baden uit de Binnensingel.

De gemeente Deventer besluit de deuren van het badhuis te sluiten op 1 september 1974. Steeds meer Deventenaren hebben inmiddels zelf een badkamer thuis. Het pand wordt een aantal jaren later gesloopt. Tegenwoordig staat er een appartementencomplex op de plek waar het badhuis ooit stond.

Bron: Hedvvich.nl, Mevr. T. Plettenberg

Ketelhuis

De naam ‘ketelhuis’ ontstond doordat er stoomketels in dit gebouw stonden. Eind achttiende eeuw en begin negentiende eeuw was dit de manier om machines aan te drijven of warmte op te wekken. Dit gebeurde door in de stoomketels kolen, olie of gas te verbranden. De stoom die hierbij vrijkwam werd gebruikt voor de aandrijving van machines.

De industriële revolutie kwam dankzij deze stoommachines in een stroomversnelling. Er konden zo steeds grotere fabrieken worden gebouwd. Echt veilig waren de stoomketels niet. Het opwekken van stoom bracht namelijk risico’s met zich mee, zoals stofvorming, brand of zelfs ontploffingen. Daarom werd een ketelhuis altijd apart van de fabriek gebouwd.

Op sommige plekken in Nederland zijn ketelhuizen nog steeds in gebruik, maar het ketelhuis in Deventer is nu een co-work en evenementenlocatie voor ondernemers en studenten. Je kunt het kennen als De Gasfabriek, te vinden aan Zupthenseweg.

Bron: Wikipedia

Koetshuis

De meeste koetshuizen in Nederland werden in de negentiende eeuw gebouwd. In die tijd waren er nog geen auto’s, de rijke mensen werden toen met paard en wagen rondgereden. En dat was ‘zien en gezien worden’. Ook de koetshuizen zelf waren ondergedompeld in een laag glitter en glamour. Het tuig en de wagen stonden uitgestald en vaak waren de paarden met zorg uitgekozen zodat ze dezelfde look hadden. Een koetshuis bij je woning was een echt statussymbool.

De koetshuizen herken je aan de hoge inrijdeuren. Een koetshuis was meestal dan ook onderdeel van een landhuis, kasteel of stalhouderij. Later, toen auto’s werden uitgevonden, werden koetshuizen ook gebruikt als garage.

In Deventer was een koetshuis te vinden aan de Assenstraat 57. In de middeleeuwen gebruikte men het pand van 1560 tot 1680 als woonhuis met de naam ‘Het Golden Peerdt’. Vanaf 1688 gebruikte Jonker Engelbert van Glints het als koetshuis voor zijn huis aan de Brink. Het pand staat er nog steeds en is nu weer in gebruik als woonhuis. Je kunt het tegenwoordig vinden op Assenstraat 139-141.

Bronnen: Wikipedia, absolutefacts.nl, Collectie Overijssel

Pakhuis

Amsterdam staat bekend om de pakhuizen, maar ook de binnenstad van Deventer staat er vol mee. Door haar ligging aan de IJssel was Deventer een belangrijke handelsstad. Er kwamen veel goederen de stad in, die opgeslagen werden in de diverse pakhuizen die je tegenwoordig nog ziet in de binnenstad.

De eerste pakhuizen werden rond 1600 al gebouwd. Typisch voor een pakhuis is dat het huis heel diep is: gemiddeld zo’n 30 meter. Daarnaast hebben de meeste pakhuizen een hijsbalk bovenaan de gevel. Via die hijsbalk was het makkelijk om goederen uit de schepen omhoog te hijsen. De vrachten werden vooral per boot vervoerd, daarom staan pakhuizen vaak aan een gracht. Of in het geval van Deventer, staan ze in de buurt van de IJssel, de haven en aan de Bergsingel.

Bronnen: IsGeschiedenis, Wikipedia, Collectie Overijssel