Zo is het prachtige duingebied De Harstenhoek ontstaan

De Harstenhoek is een beschermd duingebied tegen Meijendel waar je onder andere veel vossen kunt spotten. Scheveninger Peter Roeleveld is gefascineerd door het prachtige natuurgebied. Voor indebuurt is hij in de geschiedenis van de Harstenhoek gedoken.

De naam Harstenhoek

In het jaar 1768 stapt Leendert van der Harst het verhaal over de Harstenhoek binnen. Leendert leefde van 1724 tot 1812 en was een bekende verschijning in Scheveningen. Hij was visser, duinboer en paardenhouder en heeft veel voor de Harstenhoek betekend.

Leendert kreeg van de magistraat (het stadsbestuur) de taak om met zijn paarden de vissersboten, die van zee terugkwamen, op het land te trekken. In die tijd was er nog geen haven en visten de Scheveningers met bomschuiten met platte bodems. Voor het trekwerk had Leendert zo’n 150 paarden en voor het op het strand en naar de zee trekken van één bomschuit gebruikte hij vijf paarden.

Er zijn geen foto’s van de tijd dat Leendert met zijn paarden op het strand bezig was, maar deze illustratie uit 1870 (100 jaar later) geeft het goed weer. Al die paarden moesten een plek hebben om te grazen en het liefst niet te ver van de kustlijn.

Op de kaart van 1602 zijn tussen de spitse zandhoopjes open plekken (valleien) te zien. Het vermoeden is dat de vallei met de naam Schevelincksepan geschikt was voor de paarden. Daarom kreeg hij in 1768 dit gebied.

Overbodig

Na 1778 werd voor het op land slepen van de vissersschepen steeds meer gebruikgemaakt van een lier, hierdoor waren Leendert zijn paarden steeds minder nodig. Leendert was niet de man die ging zitten afwachten en besloot om op hetzelfde terrein een boerenbedrijf te starten. Dat was op de onvruchtbare duingrond een behoorlijke uitdaging, maar zijn idee werd door de gemeente goed ontvangen. Voor akkerbouw en veeteelt moest hij het terrein eerst helemaal egaliseren. Het teveel aan zand gebruikte hij voor het creëren van wallen voor de begrenzingen.

Door de aanvoer van mest vanuit het dorp (de inhoud van beerputten, straatafval en visafval) probeerde hij de arme zandgrond te verrijken. Hij verbouwde rogge, gerst, haver, aardappelen en groenten. Deze wat afgelegen vallei werd door de Scheveningers Harst z’n Hoek genoemd. Na zijn dood in 1812 heeft zijn zoon het boerenbedrijf overgenomen.

Watertoren

In 1873 werd in het noordelijke puntje van de Harstenhoek een watertoren gebouwd voor de waterwinning in het duingebied ernaast.

Het schilderij van Johannes Bosboom (1873) geeft een mooi tijdsbeeld van de watertoren in aanbouw.

Door de steeds effectievere waterwinning en het steeds grotere waterverbruik zakte het grondwaterpeil, Harstenhoek viel hierdoor droog en landbouw werd niet meer rendabel.

Begin 20^e eeuw wilde de Zuid-Hollandse Electrische Spoorwegmaatschappij een spoorlijn tussen Rotterdam en Scheveningen aanleggen. Deze spoorlijn zou dwars door Harstenhoek heen lopen en het terrein in twee gelijke helften opsplitsen. Het zuidelijke deel werd gelijk door Den Haag voor stadsuitbreiding gereserveerd. Het overgebleven deel, het huidige Harstenhoek, zou vervolgens gebruikt worden als sportvelden, maar wegens de waterwinning bleek dit onverstandig.

‘Harst laghe’

Tenslotte vond ik via het gemeentearchief in een wetenschappelijk tijdschrift toch nog iets opmerkelijks. In jaargang 1901 werd een leenregister uit 1283 van Floris V tot in detail besproken.

In dit 13^de -eeuwse document werden alle beleende en verpachtte gebieden genoteerd met onder andere een gebied genaamd ‘Harst laghe’. Het wetenschappelijk tijdschrift beschrijft in een voetnoot dat met ‘Harst laghe’ de Harstenhoek wordt bedoeld. Hoe de wetenschapper tot deze conclusie is gekomen staat er niet bij en ik heb er verder niks over ‘Harst laghe’ kunnen vinden en ook niet wat ‘laghe’ betekent, maar dit tijdschrift had toen genoeg status om deze voetnoot serieus te nemen.

Toch geven we alle eer aan Leendert want de erlangs liggende Harstenhoekweg werd in 1884 door de gemeente vastgesteld en vernoemd naar Leendert van de Harst. 

Het verhaal over Harstenhoek is met grote zorgvuldigheid geschreven, toch kunnen er feitelijke onjuistheden in zitten. Als er lezers zijn die behoefte hebben het verhaal aan te vullen of te corrigeren, neem dan contact met mij op [email protected].

Bronnen: Historisch Genootschap, Dunea en de kaart van 1602 met uitleg , Straatnamencollectie, Beeldbank, Thema kaart Harstenhoek, P. Roeleveld , kadastrale kaart van 1816 , 1851 , 1873 , 1899 , 1903 , 1934 ..