Van de 14e tot de 17e eeuw waren er veel pestuitbraken in Delft en zo ging dat eraan toe

We leven al een paar maanden in een tijd waarin Covid-19 het gesprek van de dag is. Dit is natuurlijk niet de eerste gevaarlijke ziekte die wereldwijd rondgaat. De bekendste en dodelijkste ziekte uit de wereldgeschiedenis is waarschijnlijk de pest. Vanaf de late middeleeuwen tot de 17e eeuw dook deze ziekte regelmatig op in West-Europa en dus ook in Delft. Wij vertellen je over de gevolgen.

De pest is een infectieziekte die tussen de veertiende en zeventiende eeuw desastreuze gevolgen had voor Europa. De eerste grote uitbraak begon in 1346 in het gebied rond de Zwarte zee. Vandaaruit verspreidde de ziekte zich via Italiaanse handelsschepen over Europa. Tussen 1347 en 1351 overleed ongeveer één derde van de Europese bevolking aan de ziekte. Daarom kreeg deze pestepidemie de bijnaam de zwarte dood.

De pest wordt veroorzaakt door een bacterie die Yersinia pestis heet. Deze bacterie verspreidt zich via vlooien die op ratten zitten. De meest voorkomende vorm van de ziekte is de builenpest. Zoals de naam doet vermoeden veroorzaakte deze vorm van pest grote bulten op de huid. Als de ziekte ook in de longen terecht kwam, was er sprake van longpest. Longpest kon direct van mens op mens worden overgedragen en was bijna altijd dodelijk. Tegenwoordig is de pest te behandelen met antibiotica, maar vroeger was dat natuurlijk anders. Over hoe het Delft verging tijdens de zwarte dood is helaas weinig bekend, maar over latere pestuitbraken in de zestiende en zeventiende eeuw weten we meer.

De pest in Delft

In de zestiende en zeventiende eeuw was er in Delft zo om de tien tot twintig jaar een pestuitbraak. De eerste uitbraak waarover we iets weten was in 1537, een jaar na de grote stadsbrand. Op 13 mei kondigde het stadsbestuur een aantal opmerkelijke maatregelen af om de ziekte in te dammen. Iemand die besmet was moest zes weken binnenblijven en een bos riet of stro aan zijn deur hangen om anderen te waarschuwen. Huisgenoten van een zieke moesten op straat een rietje in hun hand houden als waarschuwingsteken. Ook waren sommige publieke gebouwen voor hun verboden gebied.

De volgende pestuitbraak waarover we iets weten was in de jaren 1557-1558. Deze uitbraak is vooral bekend geworden door de arts Pieter van Foreest die naar Delft kwam om de ziekte te onderzoeken. Aan de hand van de vele Delftse zieken beschreef hij de symptomen en de mogelijke oorzaken van de pest. Volgens de arts overleden er bij deze uitbraak vijfduizend Delftenaren aan de ziekte. De naam Pieter van Foreest ken je nu misschien wel als straatnaam en als zorginstelling in Delft.

De pestuitbraak van 1624

Een derde grote uitbraak waarover veel bekend is was in 1624-1625. In die jaren overleden zo’n 4200 Delftenaren aan de ziekte op een bevolking van 20.000. Deze uitbraak begon waarschijnlijk op de Sint-Odulphuskermis die jaarlijks in de tweede helft van juni gehouden werd. Mensen uit de hele regio kwamen dan naar Delft om feest te vieren. In de weken na de kermis liep het aantal zieken en overledenen in Delft snel op. Vooral in de arme buurten werden veel mensen ziek, maar ook welgestelde Delftenaren bleven niet gespaard. Op het hoogtepunt van de epidemie werden er dagelijks tientallen mensen begraven. Rijke mensen kregen een graf in de Oude of Nieuwe Kerk. Voor armere Delftenaren waren er begraafplaatsen naast de kerk.

De pest is met afstand de dodelijkste epidemie uit de Delftse geschiedenis. Na 1624 waren er in Delft nog drie pestuitbraken waarvan de laatste in 1664 was. Daarna verdween de ziekte net zo plotseling uit West-Europa als dat hij drie eeuwen eerder gekomen was. In andere delen van de wereld komt de ziekte tegenwoordig nog steeds voor, maar gelukkig is de pest nu goed behandelbaar.

Bron: Kees van der Wielen en Peter Ekamper, Kromme sikkel des doods of de pest van 1624 in Delft uit: Jaarboek Delfia Batavorum 2017

Lees ook: