Arnhems mysterie opgelost: wie woonden er in de Sonsbeek villa?

Prominent rijst de villa in Sonsbeek boven Arnhem uit als een soort stadskasteel. Elke Arnhemmer heeft wel een associatie met de villa, of het nu een sleeritje in de winter is of een biertje in de zomer. Ooit was de villa in bezit van een familie die het beschouwden als hun huis. Wie woonden er in de Sonsbeek villa? Wij zochten het uit. 

De verhalen van Sonsbeek

Het eerste dat gezegd moet worden is dat je onmogelijk uitgepraat raakt over Sonsbeek. Elke steen, plant en constructie is over nagedacht en heeft een eigen verhaal. Het huis en het park zijn na de aanleg nog talloze keren verbouwd. Je kunt er uren over praten en boswachter Jeroen Glissenaar deed dat met ons – over hem lees je hier meer. Daarom richten we ons in dit artikel alleen op de villa: wie hebben geleefd in Huis Sonsbeek voor het onze stadsvilla werd?

Sonsbeek villa op de  Hartjesberg

Huis Sonsbeek, de Witte villa, villa Sonsbeek – het landhuis kent vele (bij)namen. Adriana van Bayen – geboren in Batavia in 1723 en verhuisd naar Arnhem – liet het huis in opdracht bouwen in 1744. Park Sonsbeek bestond toen nog uit drie gebieden: de Wildbaan, Sonsbeek en de Hartjesberg. Het gebied van de Hartjesberg was vanaf 1742 in handen van Van Bayen en in 1744 liet zij hier door architect Anthony Viervant een landhuis maken. De kosten hiervan: fl 12.000, een ongekend hoog bedrag voor die tijd. Dit bouwwerk op de berg was de fundering van wat we nu kennen als de witte villa in Sonsbeek.

Villa te koop

In 1749 trouwde Adriana met Johan Jongbloet, een advocaat van het hof van Gelderland. Het landhuis van dit pas getrouwde stel werd door stadsbewoners spottend het ‘huisje op de berg’ genoemd. Het was tegen die tijd waarschijnlijk een stuk kleiner dan hoe wij de villa nu kennen. Van Bayen zette de villa een halve eeuw na de aanbouw te koop. Dankzij de huidige eigenaren weten we dat deze verkoop verliep via een advertentie in de Oprechte Haarlemse Courant in 1797:

‘Uit de hand te koop: De aller aangenaamste Buiten-Plaats, HARTJESBERG, gelegen aan de Schependom van een zeer naby de stad Arnhem, op de hoogt stadswarts aan het thans verkogt wordende Goed SONSBEEK, bestaande in een nieuw getimmerd en zeer logeabel Huis, voorzien van tien, in den nieuwsten smaak behangen, zo boven-als-beneden-kamers, waaronder een extra groote zaal, alle hebbende de overheerlykste uitzichten op de Stad, de geheelde Betuwe, Elten, Cleef en Cleefsland.’

Verdriet in huis Sonsbeek

Het landhuis heeft lange tijd te koop gestaan tot het in 1821 in handen kwam van baron H.J.C.J. van Heeckeren uit Den Haag. Hem en zijn familie ging het niet goed af tijdens de tijd in de villa. De baron verloor twee zoons en een dochter. Kort daarop raakte zijn zoon geestelijk gestoord en werd opgenomen. De baron had geen goede tijd in het huis en liet het in 1884 na aan zijn neef. Het huis – inclusief het inmiddels samengevoegde landgoed Sonsbeek – werd door de familie Heeckeren te koop gezet. Veel bouwontwikkelaars hadden interesse maar het was de gemeente Arnhem die in 1899 het landgoed kocht.

Hotel Sonsbeek

In 1900 werd de Villa Sonsbeek omgetoverd tot een hotel. Tot vlak voor de oorlog kon je hier overnachten in een luxe hotel met een eigen tennisbaan. Na de oorlog is het pand door verschillende scholen gebruikt, waaronder de Bosbouwschool en de Lorentz-scholengemeenschap. Onderaan de Hartjesberg vind je nog steeds een monument van Lorentz.

Kunst in de witte villa

Het was in 1987 dat de gemeente het in slechte stat verkerende pand en het landgoed verkocht aan een groep projectontwikkelaars. Zij hebben een groot hek om de villa gebouwd en een gracht aangelegd. In 1989 werd de opgeknapte villa in gebruik genomen als museum. Hoewel het SIAC – het museum dat toen in het pand te vinden was – al snel failliet ging, bleef de villa toch in het teken van kunst staan. In 1992 kocht de gemeente het terug en vanaf 1994 was Sonsbeek Art & Design erin te vinden, een galerie met verkooptentoonstellingen. In 2004 werden de galerie definitief gesloten maar inmiddels had de villa al een horecafunctie gekregen.

Dat is hoe we de villa tot vandaag nog steeds kennen, inmiddels bekend als stadsvilla Sonsbeek. Een Arnhemse hotspot voor diners, feestjes en zonnige zomermiddagen. Hoe de villa nu in gebruik is kunnen wij ons wel in vinden. Wat jij?